Autor: Rafał Piwowarski

Mała szkoła nie jest skutkiem jakiejś teorii pedagogicznej czy też wyłącznie reformy systemu edukacji (poza zmniejszeniem liczby klas w szkole podstawowej z 8 do 6). Jest przede wszystkim następstwem procesów demograficznych (w 1983 r. urodziło się w Polsce około 720 tysięcy dzieci, w 1999 – 382 tysiące) oraz rozdrobnionej sieci osadniczej.

Mała szkoła sprawia kłopoty władzom z powodu wyższych kosztów kształcenia (jednego ucznia). Małe szkoły są droższe, to pewne, ale czy są zdecydowanie gorsze pod względem jakości kształcenia – nie jest to wcale takie jednoznaczne. Mówi się przecież, że generalnie szkoły na wsi są gorsze (jakość kształcenia, kadra, izolacja środowiskowa, wyposażenie itp.), ale czy ktoś zamierza zlikwidować wszystkie szkoły na wsi? Czy duża szkoła jest automatycznie lepsza?

Żadna szkoła nie wyeliminuje zacofania kulturowego, którego źródła tkwią w rodzinie, środowisku, ale może je zmniejszyć. Równie dobrze może przyczyniać się do tego szkoła mała jak i duża. Pozbycie się małej szkoły nie znaczy, że pozbywamy się kłopotu.

Dlaczego warto pomóc małym szkołom

Od około 20 lat niektóre kraje stosują protekcyjną politykę wobec małych szkół: USA, Hiszpania, kraje skandynawskie. Decydują o tym przede wszystkim czynniki obiektywne (rozproszone osadnictwo) ale pojawiają się też głosy pedagogów, iż wiele małych szkół funkcjonuje na zasadach, które są przyjazne dla procesu nauczania, wychowania i rozwoju dziecka.

Jeśli w Polsce nadal mamy sporo małych szkół, to pomóżmy im (w rozsądnych granicach) i wykorzystajmy ich atuty, zwłaszcza takie które nie występują w dużych szkołach. Mniej ważnym ale wartym przypomnienia jest argument demograficzny – po 2010 r. liczba dzieci będzie się powiększać (będą to dzieci wyżu demograficznego z początku lat osiemdziesiątych).

Mała szkoła:

• jest bliżej dziecka (lepsza dostępność)
• umożliwia w większym stopniu indywidualizację nauczania (pomimo klas łączonych)
• lepiej uczy pracy w zespole, solidarności
• znacznie silniej kształtuje pozytywny stosunek do świata przyrody
• lepiej kształtuje poczucie niezależności, pomysłowość dziecka (dziecko ma więcej okazji uczyć się polegać na sobie)
• nadaje konkretny sens wartościom personalnym (dziecko jako członek wspólnoty, więzi ze środowiskiem)
• silniej wiąże nauczyciela ze środowiskiem, rodzicami, a rodziców ze szkołą
• łatwiej (co nie znaczy, że tanio) jest wprowadzać do małej szkoły nowe technologie i środki kształcenia

Co jest niezbędne

• Inny, uwzględniający specyfikę potrzeb niektórych obszarów wiejskich sposób kształcenia nauczycieli:
  • przygotowanie do nauczania dwóch przedmiotów,
  • umiejętność uczenia w systemie klas łączonych,
  • korzystanie z komputera, internetu oraz umiejętność uczenia tego,
  • podstawy ekonomiczno-organizacyjne w zakresie prowadzenia szkoły,
  • umiejętność prowadzenia samochodu
• Inny sposób finansowania, w większym stopniu uwzględniający fakt, iż małe szkoły są droższe (obecnie obowiązujący algorytm jest niewystarczający).
• Rozwój infrastruktury (służącej nie tylko szkole) – drogi, telekomunikacja, Internet.
• Uwzględnienie w pracy szkół publicznych udzielania przez najlepszych, najbardziej doświadczonych nauczycieli pomocy nauczycielom małych szkół (nauczyciel-doradca, nauczyciel-mistrz, cyrkulacja kadr).
• Poza pomocą, stała ocena pracy szkoły, nauczyciela (częściowo może się do tego przyczynić zewnętrzny system oceniania ucznia). Wysiłki muszą podlegać także docenianiu – nauczyciel musi mieć poczucie, że nie tylko jest kontrolowany ale ceniony (jeśli na to zasłuży).

Warszawa, 23 listopada 2000

Do pobrania:

Rafał Piwowarski - Małe Szkoły? – tak. Materiał z VII Forum Inicjatyw Oświatowych "Mała szkoła - wielka szansa" (2–3.12.2000)

PDF - 60 KB