Marszałek Sejmu RP
Pan Włodzimierz Cimoszewicz

Warszawa, 4 maja 2005 r.

Zarząd Główny Związku Nauczycielstwa Polskiego pragnie przedstawić Panu Marszałkowi swoje stanowisko w związku z posiedzeniem Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży poświęconym problemom funkcjonowania Małych Szkół, jak również współpracy w ramach programu „Partnerstwa dla Edukacji” w przekształcaniu szkół samorządowych zagrożonych likwidacją w szkoły prowadzone przez stowarzyszenia. Zważywszy na fakt, iż w tak ważnej sprawie na forum Komisji przedstawicielowi ZNP nie udzielono głosu, niniejszym czynimy to teraz. Pismo w tej sprawie przekazaliśmy również przewodniczącemu Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Panu Ryszardowi Haynowi.

Zarząd Główny ZNP podziela troskę Federacji Inicjatyw Oświatowych o stan szkolnictwa wiejskiego. Jesteśmy zgodni co do tego, że szkoły i przedszkola szczególnie na terenach zaniedbanych gospodarczo, ekonomicznie i społecznie są podstawowym i niezbędnym elementem wyrównywania szans edukacyjnych. Zgadzamy się z tym, że to właśnie placówki oświatowe winny stać się centrami edukacji i kultury społeczności wiejskiej. Wielokrotnie przedstawialiśmy i konsekwentnie przedstawiamy w dokumentach Związku - stanowiskach, debatach i dyskusjach rolę i znaczenie szkół w środowisku wiejskim.

Mimo wzajemnej zgodności co do potrzeby funkcjonowania małych szkół i ich ważnej roli jaką spełniają w aspekcie wychowawczym i społecznym zdecydowanie różnimy się co do sposobu rozwiązania problemu. Uważamy bowiem, iż należy poszukiwać rozwiązań systemowych, które wspierałyby samorządy wiejskie w realizacji wykonywanych zadań utrzymania i prowadzenia szkół publicznych. Organami prowadzącymi małe szkoły winny być zgodnie z zapisami ustawy o systemie oświaty jednostki samorządu terytorialnego, bowiem to oświata publiczna ma stanowić gwarancję wyrównywania szans edukacyjnych niezależnie od miejsca urodzenia, zamieszkania i statusu materialnego rodziców.

Zarząd Główny ZNP pragnie wyraźnie podkreślić, iż nie jest przeciwny tworzeniu małych szkół. Szkoły niepubliczne, w tym małe szkoły prowadzone przez stowarzyszenia lub fundacje mogą uzupełniać sieć placówek publicznych, natomiast nie powinny ich zastępować i stanowić jedynej oferty edukacyjnej na terenie gminy. Zarząd Główny Związku Nauczycielstwa Polskiego zwraca uwagę, iż szkoła publiczna prowadzona przez osobę prawną lub fizyczną, inną niż jednostka samorządu terytorialnego, różni się w istotny sposób od szkoły publicznej prowadzonej przez gminę. Szkoła taka nie podlega w większości rygorom zapisów ustawy o systemie oświaty. Nie stosuje się do niej wymogu przeprowadzania konkursu na dyrektora szkoły, czy uzyskiwania pozytywnej opinii kuratora oświaty w przypadku jej likwidacji, co powoduje, iż nie jest ona stabilnym elementem sieci szkolnej. Dlatego zdecydowanie protestujemy przeciwko liberalizacji prawa oświatowego, postulowanej w stanowisku sformułowanym w dniach 11–12 marca 2005 r. podczas konwentu Wójtów, Burmistrzów i Prezydentów. Zmiany gwarantujące tzw. „bezkonfliktowe przekazywanie szkół” fundacjom i stowarzyszeniom, aprobowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, wyraźnie zmierzają do uniezależnienia się organów prowadzących od wpływu kuratora oświaty na kształtowanie sieci szkolnej.

Występując z postulatem umocowania programu „Mała Szkoła” w resorcie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, Pani Prezes Alina Kozińska- Bałdyga zdaje się zapominać o tym, że pierwotna jego wersja zdecydowanie odbiega od aktualnie propagowanej przez Federację Inicjatyw Oświatowych. Przypominając - program obejmować miał małe szkółki wiejskie liczące od I do III oddziału szkoły podstawowej, tak aby skrócić drogę do szkoły i zapewnić bezpieczeństwo najmłodszym. Dzisiaj w wydaniu Federacji Inicjatyw Oświatowych obejmuje całą szkołę podstawową, a nawet gimnazjum.

Pozostaje otwarte pytanie, czy szkoła powinna opierać się na dobrej woli ludzi, zdaniem Związku nieprzygotowanych do takiego wyzwania jakim jest prowadzenie szkoły podstawowej i gimnazjum, nieprzygotowanych organizacyjnie, merytorycznie i finansowo do zapewnienia odpowiednich standardów edukacyjnych w tym wysoko kwalifikowanej kadry pedagogicznej i odpowiednio wyposażonej bazy dydaktycznej.

Związek Nauczycielstwa Polskiego pragnie również zwrócić uwagę, iż program „Mała Szkoła” działa w ramach inicjatywy „Partnerstwo dla Edukacji”, której zasady i język przypominają raczej obrót produktem handlowym, niż odpowiedzialne potraktowanie problemów edukacji dzieci i młodzieży. W „Partnerstwie dla Edukacji” dzieci i młodzież przestają być „uczniami”, a stają się „klientami”, którzy kupując oferowany produkt przynoszą zysk przedsiębiorstwu, którym stała się szkoła. W dobie wolnego rynku ważne jest też kto jest właścicielem tego przedsiębiorstwa i jakie zyski ono przynosi. Pojawia się więc przekonanie, że korzyści finansowe stają się najważniejszym celem poczynań edukacyjnych.

Biorąc pod uwagę powyższe Związek Nauczycielstwa Polskiego zdecydowanie opowiada się przeciwko propozycji Federacji Inicjatyw Oświatowych finansowego wsparcia przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu i inne właściwe resorty programu „Mała Szkoła”. Związek Nauczycielstwa Polskiego postuluje opracowanie rządowego programu wspierającego samorządy w utrzymaniu i prowadzeniu małych szkół ze wszystkimi gwarancjami prawnymi realizacji standardów edukacyjnych i wychowawczych, zapewnienia stabilności sieci szkolnej i konstytucyjnymi gwarancjami bezpłatności i powszechności kształcenia.

Z poważaniem
Prezes ZNP
(-) Sławomir Broniarz

Pan Sławomir Broniarz
Związek Nauczycielstwa Polskiego

Warszawa, 2 czerwca 2005 r.

Z okazji 100 lat działalności Związku Nauczycielstwa Polskiego pragniemy wyrazić nasze uznanie i przekazać gratulacje. Do listy wielu zasług nauczycieli – członków Związku pragniemy dopisać jeszcze jedną: współtworzenie programu Mała Szkoła. To nauczyciele wiejscy, bardzo często szeregowi członkowie ZNP wspólnie z rodzicami i innymi mieszkańcami wsi przeciwstawili się polityce oświatowej państwa degradującej obszary wiejskie. To nauczyciele byli i są inicjatorami zakładania stowarzyszeń, stają się ich prezesami i członkami zarządów. Funkcje te pełnią społecznie – tak jak i inni mieszkańcy wsi. To nauczyciele zakładają i prowadzą Małe Szkoły, bywa, że wbrew władzom samorządowym. W ten sposób do wielu heroicznych wydarzeń w historii tego zawodu w ostatnich latach dołączyli nowi bohaterowie. Wspomnijmy jedynie o nauczycielach ze szkoły w Szafarni, którzy przez rok uczyli dzieci bez wynagrodzenia. Historia tej szkoły, to historia walki o samorządną i obywatelską Polskę przeciwko dyktaturze post-komunistycznej. Wierzymy, że przyszłość przyniesie zwycięstwo mieszkańcom Szafarni i że będą oni jeszcze mieli swoją Małą Szkołę.

Wszyscy ci nauczyciele podejmowali trud pracy w Małej Szkole w imię wartości: dobra dziecka i dobra społeczności wiejskiej świadomie rezygnując z przywilejów Karty Nauczyciela dotyczących wysokości ich zarobków. Uznali bowiem oni, że wolni obywatele w wolnym kraju mają prawo podejmować decyzje o byciu solidarnymi z innymi: ubogimi mieszkańcami wsi. Dzięki ich pracy dziś możemy powiedzieć, że program Mała Szkoła to nie tylko sukces uratowania szkoły, to sukces wyrównania szans edukacyjnych dzieci wiejskich. Badania wyników egzaminów kompetencyjnych wykazały bowiem, iż Małe Szkoły uczą lepiej od wiejskiej średniej – na poziomie średniej szkół miejskich.

Dzięki obecności Polski w Unii Europejskiej przed nauczycielami staje nowe wyzwanie i nowa szansa – dokonania wielkiej zmiany cywilizacyjnej w jakości życia mieszkańców wsi. Wiejscy nauczyciele, jak dowodzi tego program Mała Szkoła, potrafią przygotowywać projekty wykorzystujące środki pomocowe Unii Europejskiej. Dalszemu rozwojowi programu Mała Szkoła, jako środkowi do awansu edukacyjnego i cywilizacyjnego wsi służy „Partnerstwo dla Edukacji” i realizowany przez nie program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL.

Do współpracy w Partnerstwie, jak i współpracy w realizowanym przezeń programie zapraszamy nie tylko poszczególnych nauczycieli, ale i Związek Nauczycielstwa Polskiego jako ich organizację.

W imieniu "Partnerstwa dla Edukacji"

Prezes Federacji Inicjatyw Oświatowych
(-) Alina Kozińska-Bałdyga

Pan Włodzimierz Cimoszewicz
Marszałek Sejmu R.P.

Golczewo, 17–18 czerwca 2005 r.

Konwent Wójtów, Burmistrzów i Prezydentów Województwa Zachodniopomorskiego pragnie przedstawić Panu Marszałkowi swoje stanowisko w związku z listem Związku Nauczycielstwa Polskiego do Pana Marszałka datowanym na dzień 5 maja 2005. List ten jest reakcją ZNP na obrady Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży poświęcone problemowi likwidacji szkół, programowi Mała Szkoła i propozycji współpracy w ramach programu Inicjatywy Wspólnotowej Equal w projekcie „Partnerstwo dla edukacji i samodzielności ekonomicznej stowarzyszeń i mieszkańców wsi”.

Wyrażamy nasze zadowolenie, iż Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży zajęła się najtrudniejszym problemem w dziedzinie oświaty, z jakim muszą mierzyć się władze samorządowe – koniecznością likwidacji małych szkół. Obecnie realizowane przez państwo zasady finansowania oświaty stawiają władze samorządowe w bardzo trudnej sytuacji. Przy stale malejącej liczbie uczniów i rosnących pensjach nauczycieli, wobec faktu, iż większość sięgająca nawet 90 % kosztów funkcjonowania szkół to płace, w wielu miejscowościach jesteśmy zmuszani do podejmowania decyzji o likwidacji szkół. Utrzymywanie małych szkół powoduje zagrożenie dla realizacji innych dziedzin – pomocy społecznej, kultury, mieszkalnictwa czy inwestycji. Sytuacja jest szczególnie dramatyczna w środowiskach wiejskich, gdzie szkoła jest jedynym miejscem publicznym dla lokalnej społeczności i gdzie koszty oświaty sięgają 50, 60% a nawet więcej budżetów gmin.

Decyzja o likwidacji szkoły zazwyczaj wywołuje niezadowolenie, a nawet protesty rodziców i innych mieszkańców wsi. Tymczasem to oni – mieszkańcy są właściwym samorządem lokalnym. My – wójtowie, burmistrzowie i prezydenci jesteśmy jedynie wybieranymi urzędnikami tego samorządu. Winniśmy realizować politykę odpowiadającą potrzebom naszych wyborców. Obecnie istniejąca sytuacja powoduje konflikty pomiędzy samorządem - mieszkańcami, a nami – władzami tego samorządu stawianymi w konieczności realizacji narzucanych nam odgórnie warunków.

Rozwiązaniem problemu likwidacji małych szkół okazał się być program Mała Szkoła. Funkcjonuje on od sześciu lat. Pozwala na racjonalizację kosztów utrzymania szkół wiążąc wynagrodzenia nauczycieli z liczbą uczonych dzieci. Ma też korzystny wpływ na jakość nauczania, czego dowodem są wyniki egzaminów kompetencyjnych.

Najważniejszym walorem programu Mała Szkoła może okazać się aktywizacja i integracja mieszkańców i wyzwolenie ogromnej energii ludzi. Na bazie tego programu oddolnie powstaje i jest realizowane wiele innych inicjatyw. Dlatego też niektóre samorządy pragną wykorzystać program Mała Szkoła w celu aktywizacji lokalnych społeczności. Próbują przekazać wszystkie szkoły gminne stowarzyszeniom i fundacjom zakładanym przez lokalne społeczności. Ten aspekt – aby były to organizacje lokalne, których członkami są rodzice, jest tu najważniejszy. Szkoły te nadal będą szkołami publicznymi, zapewniającymi bezpłatną naukę. Nadal też będą pod kontrolą władz samorządowych, zwłaszcza w aspekcie finansów. Będą też pod kontrolą kuratoryjną.

Propozycję przekazania wszystkich szkół w gminie stowarzyszeniom wiejskim uważamy za ciekawy eksperyment, zgodny z konstytucyjną zasadą pomocniczości, ideą samorządności, decentralizacją zarządzania i ustawą o organizacjach pożytku publicznego.

Rozumiemy stanowisko Związku Nauczycielstwa Polskiego, który jako związek zawodowy chce bronić płac nauczycieli. Trzeba mieć jednak świadomość, iż w obecnej sytuacji przeciwstawianie się programowi Mała Szkoła jest skazywaniem wielu wiejskich szkół na likwidację. Wierzymy, iż nauczyciele zgodnie z tradycją tego zawodu będą chcieli być przywódcami przemian cywilizacyjnych na wsi i będą jak najwięcej angażowali się w tworzenie stowarzyszeń wiejskich i Małych Szkół. Jedną z okazji do takiej działalności może być program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, w której nasz Konwent Wójtów, Burmistrzów i Prezydentów Województwa Zachodniopomorskiego uczestniczy w ramach projektu „Partnerstwo dla edukacji i samodzielności ekonomicznej stowarzyszeń i mieszkańców wsi”. Realizacja tego projektu w szerszej perspektywie czasowej ma na względzie również polepszenie sytuacji ekonomicznej nauczycieli.

W imieniu Konwentu Wójtów, Burmistrzów i Prezydentów

Województwa Zachodniopomorskiego
Przewodniczący
(-) Waldemar Miśko

Pan Włodzimierz Cimoszewicz
Marszałek Sejmu R.P.

Warszawa, 20 czerwca 2005 r.

Szanowny Panie Marszałku,

W związku z listem Związku Nauczycielstwa Polskiego dotyczącym obrad Sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży poświęconych programowi Mała Szkoła i problemowi likwidacji szkół Federacja Inicjatyw Oświatowych pragnie przedstawić Panu Marszałkowi swoje stanowisko w powyższej kwestii i poprosić Pana Marszałka o przyjęcie patronatu nad programem "Partnerstwo dla edukacji i samodzielności ekonomicznej stowarzyszeń i mieszkańców wsi" Obecnie realizowana polityka edukacyjna państwa poprzez istniejący mechanizm finansowania oświaty prowadzi do likwidacji małych wiejskich szkół i zachęca do tworzenia jednej zbiorczej szkoły w gminie. Subwencja oświatowa naliczana jest bowiem na jednego ucznia, koszty utrzymania szkoły liczone są zaś głównie w oparciu o pensje nauczycieli bez uwzględniania liczby uczniów.

Polityka taka jest zaprzeczeniem głoszonego hasła wyrównywania szans edukacyjnych dzieci wiejskich. Ponieważ szkoła na wsi jest centrum życia kulturalnego i społecznego powoduje ona degradację obszarów wiejskich i marginalizację lokalnych społeczności. Dlatego też w poczuciu obywatelskiej odpowiedzialności za edukację własnych dzieci i przyszłość swoich wsi w wielu miejscach w Polsce rodzice, nauczyciele i inni mieszkańcy wsi podjęli trud tworzenia stowarzyszeń i zakładania własnych szkół. W ten sposób w miejsce zlikwidowanych blisko 4 tysięcy szkół samorządowych powstało 250 Małych Szkół prowadzonych głównie przez stowarzyszenia wiejskie. Większość z tych szkół to szkoły publiczne, zaś szkoły niepubliczne są bezpłatne, a więc powszechnie dostępne. Doświadczenia blisko 6 lat funkcjonowania programu udowodniły, iż uspołecznienie oświaty powoduje nie tylko racjonalizację kosztów finansowych, ale, co najważniejsze, podwyższenie jakości nauczania. Badania wykazały, iż Małe Szkoły uczą na poziomie średniej szkół miejskich. W ten bezinwestycyjny sposób, jedynie poprzez zmianę zasad organizacyjnych, w placówkach tych dochodzi do wyrównania szans edukacyjnych dzieci wiejskich i miejskich. W ten sposób w praktyce realizowany jest główny cel oświaty publicznej.

Wartość programu Mała Szkoła to także aktywizacja i integracja społeczna ludzi zagrożonych marginalizacją i tworzenie nowych miejsc pracy. Dlatego też projekt przygotowany przez Gminę Marianowo, Małą Szkołę z Gogolewa, Stowarzyszenie SENS i Federację Inicjatyw Oświatowych, „Partnerstwo dla edukacji i samodzielności ekonomicznej stowarzyszeń i mieszkańców wsi” wygrał w konkursie Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL i jest realizowany przez kilkudziesięciu Partnerów pod patronatem Wojewody Zachodniopomorskiego i Konwentu Wójtów, Burmistrzów i Prezydentów w województwie zachodniopomorskim. Jest on przygotowywany do realizacji w województwie śląskim, dolnośląskim i kujawsko-pomorskim. Liczymy też na jego upowszechnienie w całej Polsce, tak, aby żadna z pięciu tysięcy szkół wiejskich zagrożonych likwidacją nie została trwale zamknięta, a jedynie przekazana przez władze samorządowe stowarzyszeniu wiejskiemu.

Program Mała Szkoła jest polskim wkładem w realizację europejskiej Strategii Lizbońskiej. Już obecnie wiele krajów jest zainteresowanych wykorzystaniem naszych doświadczeń. Podpisaliśmy umowy o współpracy z partnerstwami z Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Portugalii i Włoch.

Warto zauważyć, że program Mała Szkoła jest realizowany bez żadnego dodatkowego rządowego wsparcia, a jedynie w oparciu o subwencję oświatową. Dowodzi on wielkiej innowacyjności, siły, determinacji i zaangażowania społeczności wiejskich. Należy podkreślić, iż szereg z tych inicjatyw podjęte zostało we wsiach popegeerowskich, a więc takich, dla których państwo nie ma żadnych propozycji rozwoju. Ta obywatelska postawa rodziców, nauczycieli i innych mieszkańców tych wsi może stać się wzorem do naśladowania dla całego społeczeństwa, jeśli władze Państwa zechcą ją zauważyć, uznać i docenić. Dlatego też prosimy Pana Marszałka o rozważenie możliwości przyjęcia patronatu nad programem Mała Szkoła i realizowanym projektem EQUAL „Partnerstwo dla edukacji i samodzielności ekonomicznej stowarzyszeń i mieszkańców wsi”.