W spotkaniu, które odbyło się w Sejmie pod patronatem Komisji Edukacji Nauki i Młodzieży, uczestniczyło 250 osób ze 160 organizacji społecznych i przedstawiciele rządu.

Po dyskusji zaproponowano wprowadzenie poprawek do projektu nowelizacji ustawy o systemie oświaty. Dotyczyły one:

• możliwości pełnego włączenia dzieci niepełnosprawnych w nauczanie w szkole masowej,
• promowania stowarzyszeń rodziców jako instytucji stymulującej przemiany w szkole,
• rezygnacji z podmiotowego kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli na rzecz finansowania zadaniowego
• jawności finansowania szkoły.

Największym sukcesem Forum było umieszczenie w ustawie oświatowej zapisów o roli stowarzyszeń i fundacji w systemie edukacji w Polsce, o roli szkół integracyjnych, a także nałożenie na gminy obowiązku dowożenia dzieci niepełnosprawnych do szkół.

Postulaty II Forum dotyczące nowelizacji ustawy o systemie oświaty, przekazane przewodniczącej komisji, pos. Grażynie Staniszewskiej

Warszawa, 30 czerwca 1998

Przedstawiciele ponad 160 inicjatyw i organizacji pozarządowych pracowali w 7 grupach tematycznych poświęconych:

• wychowawczo-opiekuńczej roli szkoły,
• kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli,
• dziecku niepełnosprawnemu w szkole masowej,
• współpracy organizacji pozarządowych i samorządu terytorialnego,
• nowym źródłom finansowania w oświacie,
• rodzicom w szkole
• wyzwaniom integracji europejskiej.

Na podstawie postulatów grup problemowych i dyskusji plenarnych proponujemy wprowadzenie do projektu reformy systemu oświaty następujących postanowień:

1. Możliwość pełnego włączenia dzieci niepełnosprawnych w nauczanie w szkole masowej

Włączanie uczniów niepełnosprawnych w nauczanie w szkołach masowych jest niezbędne ze względu na perspektywę integracji europejskiej.

Wymaga ona bowiem szczególnego uwzględniania interesów uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych – dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz niedostosowanej społecznie. Niepełnosprawność jest poważnym problemem społecznym, gdyż 12 % społeczeństwa to osoby niepełnosprawne, ponad 40% tych osób żyje na wsi i w małych miasteczkach (zazwyczaj bez rehabilitacji). Brak specjalnych danych dotyczących dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Już uczestnicy I Forum Inicjatyw Oświatowych postulowali włączanie dzieci niepełnosprawnych w nauczanie w szkołach masowych. W wyniku realizacji tego postulatu zainteresowane organizacje pozarządowe (m.in. rodziców dzieci niepełnosprawnych i dorosłych osób niepełnosprawnych, które przeszły przez nauczanie w szkołach specjalnych) opracowały program "Dziecko niepełnosprawne w szkole masowej". Jest on dofinansowywany ze środków Phare. Nie postulujemy likwidacji szkół specjalnych, a jedynie upowszechnienie dostępu dzieciom niepełnosprawnym do szkół masowych i umocowanie ustawowe szkół integracyjnych.

Zaspokajanie potrzeb edukacyjnych dzieci niepełnosprawnych wprowadzi do systemu oświatowego nowy element, który, (jak dowiodły doświadczenia np. Hiszpanii, która integrację uznała za wiodący element w swojej reformie oświaty) zmienia cały ten system. Postulujemy, aby polska reforma oświaty traktowała program włączania dzieci niepełnosprawnych w nauczanie w szkołach masowych jako priorytetowy. Spontaniczne i oddolne powstanie ruchu szkół integracyjnych dowodzi dojrzałości społeczeństwa do podjęcia takiego wyzwania. Odpowiednie uregulowania prawne powinny być odpowiedzią na działania społeczne.

Integracja powinna być procesem realizowanym zgodnie z decyzją rodziców i preferencjami lokalnego środowiska oraz w oparciu o różne wzory odpowiadające lokalnym możliwościom i potrzebom. Wzory te to przede wszystkim istniejąca obecnie "integracja ukryta" – obecność uczniów niepełnosprawnych w szkołach masowych, która wymaga wsparcia systemowego, ale także klasy integracyjne, kluby integracyjne, przyszkolne ośrodki edukacyjno-rehabilitacyjne, wspólne zajęcia uczniów szkół masowych z uczniami szkół specjalnych i inne.

Włączanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w nauczanie w szkołach masowych jest możliwe gdyż:

• nauczyciel nie ingeruje w niepełnosprawność ucznia, a jedynie w jego rozwój
• w każdym środowisku istnieją placówki i usługi dla osób pełnosprawnych, które mogą być wykorzystane do wspierania rozwoju ucznia niepełnosprawnego (jego kształcenia, przygotowania do życia, pracy i zatrudnienia, także wspierania pedagogów, którzy podejmą się kształcenia uczniów niepełnosprawnych).

Włączanie to jest korzystne gdyż:

• stymuluje rozwój uczniów niepełnosprawnych w większym stopniu niż szkoły specjalne. Chroni dzieci i młodzież niepełnosprawną przed wyobcowaniem ze środowiska rodzinnego i społecznego.
• uczestnictwo uczniów niepełnosprawnych w szkole masowej korzystnie wpływa na rozwój uczniów pełnosprawnych. Doświadczenia klubu IKAR pozwalają twierdzić, że włączenie uczniów niepełnosprawnych może stać się formą socjalizacji społecznej dla uczniów trudnych i ze środowisk patologicznych, a więc być stosowane jako metoda wychowawcza przeciwdziałająca agresji w szkole.
• uczy nauczyciela indywidualnego podejścia do potrzeb każdego ucznia, także pełnosprawnego. Może być metodą weryfikacji predyspozycji osobistych do zawodu nauczycielskiego i miarą przygotowania do jego wykonywania.
• doświadczenia szkół integracyjnych wykazują, że zaangażowanie rodziców uczniów niepełnosprawnych w życie klasy uczy aktywności rodziców uczniów pełnosprawnych.
• uczęszczanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej do szkół masowych jest tańsze niż do szkół specjalnych (nie wymaga opieki całodobowej, dojazdów rodziców i dzieci do odległych miejscowości)
• może być źródłem dodatkowych środków finansowych dla szkół - dotacje PFRON, fundacji, firm i osób prywatnych oraz zwiększenia środków finansowych (bon edukacyjny + bon "specjalny")
• umożliwia tworzenie przyszkolnych ośrodków rehabilitacji i opieki dziennej. Dzieci i młodzież niepełnosprawna ze środowisk wiejskich i małomiasteczkowych jest zazwyczaj pozbawiona jakiejkolwiek opieki specjalistycznej i rehabilitacji.

2. Promowanie stowarzyszeń rodziców jako instytucji stymulującej przemiany w szkole

Stowarzyszenia rodziców są w krajach zachodnich bardzo rozpowszechnioną formą włączania rodziców w życie szkoły.

Stowarzyszenia te tworzą na różnych szczeblach swoje związki. Europejskie Stowarzyszenie Rodziców – organizacja zrzeszająca reprezentacje krajowe stowarzyszeń rodziców oczekuje na aktywne włączenie się naszych przedstawicieli w prace europejskiego i ogólnoświatowego ruchu rodziców i deklaruje chęć współpracy i wsparcia dla naszych organizacji.

Doświadczenia szeregu krajów zachodnich jednoznacznie wskazują na rodziców jako na najważniejszą siłę podnoszącą jakość usług świadczonych przez szkołę. Takie kraje jak Holandia ze stowarzyszeń rodziców uczyniły główne narzędzie swojej reformy oświaty. W wyniku podjęcia decyzji politycznej umożliwiono stowarzyszeniom rodziców przejmowanie pod zarząd szkół ich dzieci. Obecnie przeszło 70% szkół holenderskich jest zarządzanych przez stowarzyszenia rodziców. Szkoły te zapewniają wyższą jakość nauczania i wychowania uczniów niż szkoły samorządowe.

Szkoła w państwie demokratycznym musi wychowywać do demokracji, nie może tego czynić nie respektując prawa rodziców do wychowywania własnych dzieci. Aktywizacja rodziców, dopuszczenie ich do współdecydowania i współpracy w szkole w dziedzinie wychowania i kontroli finansów jest niezbędnym krokiem do uspołecznienia i demokratyzacji szkolnictwa. Uważamy, że to właśnie powinno być kolejnym priorytetowym celem planowanej reformy oświaty.

Zagwarantowanie prawne możliwości zakładania stowarzyszeń rodziców na terenie szkoły z obowiązkiem wyrażenia na to zgody przez dyrektora oraz możliwość tworzenia gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych reprezentacji stowarzyszeń rodziców stworzy lobby oświatowe bezpośrednich użytkowników systemu oświaty, jakim są rodzice. Stowarzyszenia rodziców powinny być reprezentowane w samorządowych komisjach i radach oświatowych, powinny także mieć możliwość wpływu na politykę oświatową państwa, tak jak mają ją reprezentacje nauczycieli – Związek Nauczycielstwa Polskiego i "Solidarność Nauczycielska".

Jednocześnie celowe wydaje się wzmocnienie pozycji dyrektora przez stworzenie narzędzi pozwalających na pełne przekazanie mu uprawnień decyzyjnych i odpowiedzialności.

3. Jawność finansów szkoły

Jawna gospodarka finansami szkoły przyczyni się do bardziej racjonalnego wydatkowania funduszy, zmniejszy istniejące w niektórych szkołach nieprawidłowości, ułatwi uzyskiwanie dodatkowych źródeł finansowania oświaty i wzmocni wiarygodność szkoły w środowisku. Jawność gospodarki finansami społecznymi jest jedną z zasad postulowanych przez organizacje pozarządowe. Powinna ona dotyczyć także środków publicznych wydatkowanych przez szkolnictwo.

4. Całkowita rezygnacja z podmiotowego finansowania kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli na rzecz finansowania zadaniowego

Finansowanie zadaniowe daje dostęp do realizacji szkoleń oraz dostęp do przeznaczonych na nie środków wszystkim podmiotom w równym stopniu: tak Wojewódzkim Ośrodkom Doskonalenia Nauczycieli, jak i organizacjom pozarządowym, szkołom prywatnym, uniwersytetom i wszystkim innym podmiotom. Nawet niewielkie finansowanie podmiotowe którejkolwiek kategorii szkolących niszczy prawdziwość procedur przetargowych tworząc sytuację podwójnego finansowania i możliwość sztucznego zaniżania cen. Finansowanie zadaniowe powinno opierać się na kryteriach jakościowych. Konieczne jest wobec tego opracowanie systemu oceny jakości kształcenia i doskonalenia nauczycieli.

Zgodnie z powyższymi uwagami przedstawiamy wybrane społeczne propozycje do Projektu Reformy Systemu Oświaty w Polsce.

Proponujemy wprowadzenie w:

Art.1 pkt 5 prawa do pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie zgodnie z decyzją rodziców.

Art. 1 pkt 5a zasady doboru metod i form kształcenia (rodzaju integracji) uzależnionej od możliwości i potrzeb dydaktycznych ucznia.

Art.2 pkt 1 i pkt 2 określenia "i integracyjne"
pkt 2 określenia "integracyjne"

Art.5 pkt 3 podkreślenia roli organizacji pozarządowych przez dodanie „w tym stowarzyszenia i fundacje".

Art. 5 pkt 5 dodania "zarówno masowych jak i integracyjnych"

Art. 17 zobowiązania gminy, jeśli istnieje taka potrzeba, dowozu do szkoły dzieci niepełnosprawnych uczęszczających do szkół masowych i integracyjnych

Art. 46 pkt 1 sformułowania dotyczącego centralnych struktur zrzeszających stowarzyszenia rodziców

Art. 48 i 49 gwarancji reprezentacji rodziców – włączenia do rady oświatowej rad rodziców i stowarzyszeń rodziców.

Art. 54. pkt 1 określenia kompetencji Rady Rodziców jako instytucji współdecydującej o programach wychowawczych szkoły oraz opiniującej i kontrolującej wykonanie budżetu szkoły lub placówki.

Art. 56 pkt 2 wprowadzenia wyjątku dla stowarzyszeń rodziców powoływanych przez rodziców uczniów bez konieczności uzyskania zgody dyrektora lub wprowadzenie obowiązku wyrażenia zgody na taką działalność. Statuty stowarzyszeń winny być zgodne ze statutami szkoły. Siedzibą stowarzyszeń winna być właściwa szkoła lub placówka. W artykule tym proponujemy podkreślenie prawa stowarzyszeń do tworzenia lokalnych, wojewódzkich i krajowych związków stowarzyszeń.

Art. 57 wyłączenie stowarzyszeń rodziców

Art. 64 pkt. 3 włączenia rehabilitacji dla uczniów niepełnosprawnych

Art. 64 pkt 6 możliwości prowadzenia w szkole zajęć rehabilitacyjnych dla dzieci niepełnosprawnych.

Art. 71b uwzględnienia dzieci i młodzieży z najcięższymi zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi

Rozdział 6

Art. 78. uwzględnienia prawa do tworzenia i prowadzenia placówek kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli przez stowarzyszenia i fundacje oraz inne podmioty prawne i osoby fizyczne.

Rozdział 7

Postulujemy wprowadzenie zasady jawnej gospodarki finansowej szkół i placówek. Roczne sprawozdania finansowe z działalności szkoły lub placówki podawane powinny być do publicznej wiadomości.

W art. 90 pkt 1 proponujemy wprowadzenie zapisu, że niepubliczne przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazja, w tym integracyjne, z wyjątkiem szkół specjalnych i artystycznych otrzymują dotacje z budżetu gminy.

Opracowanie na podstawie zapisu dyskusji podczas II FIO i uwag Rady Programowej – Alina Kozińska-Bałdyga i Przemysław Radwański