Źródło: Stowarzyszenie Integracja
Autorka: Agnieszka Mrowiec

Folkhögskola jako forma kształcenia

Folkhögskola jest instytucją kształcenia dorosłych. Od początku funkcjonowała jako alternatywa dla oficjalnego (państwowego) systemu kształcenia. Folkhögskole oferują kursy na różnych poziomach i różnie ukierunkowane. Dają pierwszeństwo ludziom o krótkim okresie wcześniejszego kształcenia. Wszystkie folkhögskole prowadzą kursy ogólne (uzupełnienie kształcenia w gimnazjum), umożliwiające potem studiowanie na uniwersytecie. Folkhögskole oferują także wiele kursów specjalistycznych. Część z nich to kursy zawodowe. Poza tym organizowane są rozmaite krótkie kursy. Kształcenie jest bezpłatne; na czas nauki można ubiegać się o pożyczkę od państwa.

Znaki rozpoznawcze folkhögskoli to: wolność od centralnego sterowania, centralnych planów nauczania, ocen; dowolność co do kształtowania własnego profilu; każdy (powyżej 18 lat) ma prawo ubiegać się o przyjęcie na kurs. Celem jest kształcenie na członków społeczeństwa obywatelskiego – aktywnych, krytycznych, niezależnych ludzi którzy mogą i ważą się chronić demokrację. Można wyróżnić kilka cech charakterystycznych dla folkhögskoli, które sprawiają, że nie jest szkoła w powszechnym tego słowa znaczeniu i "tylko" szkoła.

Folkhögskola to szkoła dla społeczeństwa a nie dla oceny.

Jednym z ważnych zadań folkhögskoli (fhsk) jest dawać dopasowaną do potrzeb dalszych studiów czy pracy zawodowej wiedzę. Równie ważna jest jednak pomoc studentom w odkryciu siebie samego i własnych możliwości, w stworzeniu sobie narzędzi potrzebnych by samodzielnie kształtować swoje życie i swoje społeczeństwo. Oceny stosowane są tylko na kursach ogólnych (uzupełniających gimnazjum), i są to oceny opisowe. W wielu folkhögskolach będących pod zarządem ruchów społecznych lub organizacji, kształcenie obywatelskie zachodzi w środowisku, gdzie cele i formy działania tych ruchów są dyskutowane i rozwijane. Pociąga to za sobą możliwość zaangażowania się, kształtowania ważnych pytań demokracji. Dlatego na przykład większość studentów i niemal wszyscy nauczyciele Wendelsbergs fhsk i Tollare fhsk, które kierowane są przez Szwedzkie Towarzystwo Trzeźwości, zapisuje się do tej organizacji; wielu aktywnie w niej działa.

Nauka poprzez praktykę

Nacisk w kształceniu w ramach folkhögskoli kładzie się na praktykę, nauczanie teorii poprzez praktykę – często studenci uczą się poprzez pracę w projektach, poprzez pracę nad rozwiązaniem konkretnego problemu, dyskusję. Studenci Stensund fhsk na kursie "asystent w terapii uzależnień" mają za zadanie zaprojektować ośrodek terapii uzależnień – sami określają metody terapii, grupę docelową, lokalizację, obsadzają się w rolach personelu i szukają źródeł finansowania. Taki projekt trzeba jeszcze później obronić podczas dyskusji grupowej. Studenci kursu nawigacji i budowania łodzi w Skeppsholmens fhsk w kilkuosobowych grupkach budują małą łódź żaglową – od początku do końca, a studenci linii ekologicznej pobierają próbki i na bieżąco monitorują stan wód sztokholmskiego archipelagu. Studenci kursu reportażu w Tollare wydają gazetę szkolną i organizują wystawy swoich zdjęć. Poza tym w zakres kursów zawodowych wchodzą minimum 2-miesięczne praktyki i liczne wizyty studyjne w zajmujących się danym obszarem organizacjach i instytucjach. Kurs kończy się pogłębioną pracą nad własnym projektem.

Tutaj również własne doświadczenia studenta, pochodzące z życia zawodowego czy społecznego stanowią ważny wkład wnoszony do wspólnej pracy. Na jednym kursie, przygotowującym do pracy z trudną młodzieżą, spotykają się wychowankowie poprawczaków i ludzie bez takich doświadczeń, dwudziestolatki i pięćdziesięciolatki mający już nastoletnie dzieci, rdzenni Szwedzi i ludzie o korzeniach w innych kulturach, i już samo to sprawia, że dyskusje na temat problemów młodzieży przestają być czysto teoretyczne. To szkoła gdzie starzy uczą młodych, gdzie jednego dnia jest się uczniem, a następnego nauczycielem. Niezależność od centralnego planu nauczania daje możliwość, by traktować każdego studenta jako źródło ważnej wiedzy życiowej. Wiele folkhögskoli jest bardzo biegłych w stosowaniu metodyki warsztatowej: uczeń pracuje nie tylko w szkole robiąc coś, co przypomina rzeczywistość; uczeń "używa" rzeczywistości, oddziaływuje na nią, i dostaje informację zwrotną na temat trafności swoich działań.

Ćwiczenia z demokracji i kształcenie obywatelskie

Folkhögskole posługują się własną definicją wiedzy, gdzie zdolność do przyjmowania i samodzielnego tworzenia coraz to nowych punktów widzenia jest tym, co się liczy naprawdę. Najważniejszą być może rzeczą w folkögskoli jest rozmowa. Rozmowie służą wspólne posiłki, przerwy na kawę, mieszkanie w internacie, comiesięczne "dni tematyczne" podejmujące przeróżne zagadnienia (np. cele i efekty Unii Europejskiej, techniki poszerzania świadomości, czy wielokulturowość).

Tradycyjnie dyskutuje się na temat tego, co dzieje się aktualnie w Szwecji i na świecie.

W Stensund, Tollare, Wendelsberg i Skeppsholmen każdego dnia pojawia się prasa codzienna. Tollare przed głosowaniem "tak–nie dla Euro" organizuje całodzienną debatę na ten temat, a gdy w Skeppsholmens pojawia się problem narkotyków cały dzień tematyczny poświęca się na dyskusje, wystąpienia specjalistów jak i osób które kiedyś były uzależnione.

Nie tylko szkoła – ale całe środowisko

Możliwość mieszkania w internacie podczas studiowania w folkhögskoli traktowane jest jako ważny element pedagogiki. Przemyślenia mają okazję być przedyskutowane i „poukładane w głowie". Czas spędzony w folkhögskoli opisuje się często jako proces i fazę w życiu kiedy wzrost, dojrzałość, społeczny i osobisty rozwój znaczą więcej niż faktyczna wiedza, którą człowiek ze sobą zabrał. W internacie ludzie dzielą kuchnie, łazienki i pokój dzienny. Studenci sami sprzątają. W Skeppsholmens fhsk pełnią również dyżury w kuchni i kilka razy w roku gotują dla innych.

Po zajęciach spotykają się grupy zainteresowań, prowadzone często przez samych studentów. Grupa filmowa organizuje dla innych festiwal kina europejskiego, grupa poetycka wieczory poezji, a grupa ekologiczna doprowadza do wycofania ze stołówki szkodzących środowisku małych plastikowych opakowań masła. W Stensund studenci wspólnie organizują wiosenne porządki, a w Tollare przygotowywują dzień otwarty szkoły.

Kultura jest ważna

Kultura odgrywa dużą rolę w wielu folkhögskolach. Szeroka oferta kursów muzycznych, teatralnych i innych linii estetycznych sprawiają, że wielu wybiera folkhögskole jako przygotowanie do działań w obrębie kultury, bądź też przygotowanie do studiów wyższych. W ten sposób folkhögskola bywa też lokalnym centrum kultury. W Tollare corocznie organizowane jest powitanie wiosny – noc Walpurgii – na które schodzą się ludzie z okolicznych osiedli; w ramach jednego z dni tematycznych studenci zapraszają np. mistrzów brazylijskiej capoeiry, a potem organizują przyjęcie indyjskie z tradycyjną kuchnią tego kraju. W Skeppsholmens w niedzielne wieczory odbywają się wieczory z nauką tradycyjnych tańców szwedzkich, otwarte dla wszystkich zainteresowanych. W Wendelsbergs fhsk studenci linii teatralnej i musicalowej dwa razy do roku przygotowują przedstawienia, na które zapraszani są również okoliczni mieszkańcy. W folkhögskolach obchodzi się tradycyjne święta – dzień św. Łucji, Boże Narodzenie, Wielkanoc. Folkhögskola jako miejsce spotkań zyskuje tu głębsze znaczenie.

Folkhögskola jest dla wszystkich

Jedynym kryterium przyjęcia do folkhögskoli jest ukończone 18 lat. W naturze folkhögskoli zawiera się to, że jest to szkoła dla wszystkich. Jest to szczególnie jasno wyrażone w stwierdzeniu, że folkhögskola ma być dostępna dla tych, którzy, z różnych powodów mieli trudniej niż większość jeśli chodzi o uczestniczenie w życiu społecznym, kształceniu i kulturze. Przyjmuje się, że kształcenie i studia stanowią jedno z najskuteczniejszych narzędzi jakie istnieją, gdy chodzi o zmniejszanie różnic i wyrównywania warunków życia. Rola folkhögskoli jako instytucji kształcenia dorosłych oznacza m.in. to, że wielu, w dorosłym wieku dostaje drugą szansę – poprzez folkhögskolę właśnie. Otrzymanie nowego potwierdzenia swoich umiejętności może skompensować to, co człowiek przegapił we wcześniejszej karierze szkolnej. Wielu z dzisiejszych studentów folkhögskoli ma za sobą przerwy w nauce na poziomie szkoły podstawowej czy gimnazjum. W folkhögskoli budzą się zainteresowania, wzmacnia zaufanie do siebie – i w ten sposób kładzie się grunt pod dalsze kształcenie. Ukończenie folkhögskoli daje prawo do ubiegania się o przyjęcie na uniwersytet.

Nauczyciele jako opiekunowie, przewodnicy

W związku z tym, że folkhögskola jest niezależną formą kształcenia, o dużych możliwościach i gotowości by wychodzić naprzeciw szybkim zmianom, nauczyciele stanowią kompozycję podobnie niepokorną jak studiujący. Tradycyjnie stawia się wymaganie interdyscyplinarności przed formalnymi kompetencjami. Również wykwalifikowani zawodowcy różnych branż, ze specjalizacjami różnych obszarach często wiążą swoją pracę z folkhögskolą.

Uniwersytet w Linköping organizuje specjalne studia dla nauczycieli w dorosłych. Każda jednak szkoła ma prawo wybrać takiego współpracownika, jakiego tylko potrzebuje. Dotyczy to zarówno nauczycieli jak i personelu. Ktoś kto wcześniej pracował w innym kraju, imigrant, złota rączka – każde doświadczenie życiowe brane jest pod uwagę dla celów otwartości i gotowości do zmiany. Folkhögskola stanowi społeczność, gdzie praca nie kończy się wraz z ostatnią lekcją. Z nauczycielem można porozmawiać siedząc przy wspólnym stoliku podczas lunchu czy przerwy na kawę, i bawić się wspólnie podczas zabawy karnawałowej pod znakiem piratów. Nauczycielka – pasjonatka ceramiki organizuje popołudniowe zajęcia dla zainteresowanych, rektor regularnie spotyka się z radą studentów. Brak tu hierarchii; panują przyjacielskie stosunki. Ponieważ folkhögskole to zwykle 100–200 studentów na kursach rocznych bądź dłuższych, możliwe jest indywidualne podejście, do każdego z osobna. W zakres pracy nauczyciela folkhögskoli wchodzi także to, by umieć funkcjonować w takim właśnie unikalnym środowisku szkolnym.

Wszystko to sprawia, że nauka w folkhögskoli to dość niezwykłe doświadczenie dla wychowanka tradycyjnego systemu edukacji w Polsce. Obok wiedzy zawodowej, jaką daje, daje też inspirację do ciekawej i skutecznej, alternatywnej formy pracy z dorosłymi dla uczenia się przez całe życie i dla życia. Folkhögskola – mimo słowa „szkoła" w nazwie, nie jest szkołą w potocznym rozumieniu tego słowa, lecz czymś znacznie więcej.

To połączenie teorii z praktyką, współgranie z lokalną społecznością jak również z wszystkimi (tymi) ludźmi, kulturami, stylami życia, zainteresowaniami, które w niej w jej ramach współistnieją, to praktykowanie otwartości, tolerancji i demokracji.

Folkhögskole w Szwecji – któtko o historii

Pierwsze w Szwecji folkhögskole powstały w 1868 roku. Inspiracja przyszła z Danii, jednak charakter szwedzka folkhögskola przyjęła inny. Podczas gdy w Danii inspiracją była tradycja ludowa, to w Szwecji podłoże było bardziej materialistyczne i intelektualne. Folkhögskole rozpoczęły swą działalność jako alternatywa dla tradycyjnego systemu szkolnictwa. Powstawały zawsze jako inicjatywa oddolna – wypływająca z potrzeb grup czy ruchów społecznych. W początkowym okresie folkhögskole miały kształcić rolników, oferując kombinację kształcenia obywatelskiego z kształceniem praktycznym, zawodowym, wynikającym z potrzeb wsi. Miały ulepszać pracę rolników i dawać im narzędzia wpływu na lokalną politykę. Ludowe uczenie się stało się pomysłem i narzędziem dla grup, które chciały polepszyć swą pozycję w społeczeństwie. Stało się to szczególnie ważne w momencie, gdy w roku 1862 wprowadzono nowe prawo, przekazujące większą władzę na poziom gmin. Zgromadzenie parlamentarne czterech stanów – szlachty, księży, burżuazji i chłopów – utworzono w 1866 roku; wpływy chłopów zwiększyły się. To wczesne działanie w ramach sejmików gminnych było ważne dla rozwoju regionalnego. Sejmiki stały się organem zarządzającym dla wielu folkhögskoli.

Na początku XIX wieku pojawiły się folkhögskole mające swój początek w ruchach społecznych (ruch trzeźwości, ruch robotniczy, ruch nowego kościoła). Był to też początek wzrostu znaczenia i rozwoju tych największych ruchów. Folkhögskole przygotowywały tych, którzy chcieli kształcić się dalej zawodowo, często – w związku z zapotrzebowaniem danego ruchu społecznego. Niezależnie od różnorodności grup docelowych, najważniejszym mottem folkhögskoli było kształcenie obywatelskie. Były to szkoły od początku były niezależne, jeśli chodzi o rodzaj działalności, zawartość i metody prowadzenia kursów. Były inspiracją do wprowadzania zmian poprzez kształcenie. Po pewnym czasie folkhögskole uzyskały równorzędną pozycję w stosunku do powszechnego, oficjalnego systemu kształcenia.

W latach 20 i 30 XIX wieku grupa docelowa oddziaływań folkhögskoli poszerzyła się o klasę robotniczą. Wkrótce też wiele folkhögskoli otworzyło swe filie w miastach i na przedmieściach. W tym okresie rozwoju folkhögskoli zarysowuje się także związek z rozwojem politycznym – coraz więcej polityków wchodzących w skład parlamentu było wcześniej uczniami folkhögskoli.

Folkhögskola stale się zmienia, dopasowując swą ofertę do nowych potrzeb społecznych. W latach 20. XIX wieku zaczęto w nich uczyć języków obcych, muzyki, sportu; w latach 30. zaczęto wykorzystywać radio jako środek nauczania, pojawiła się praca grupowa, prasa jako źródło informacji, wtedy również rozpoczęły działalność pierwsze folkhögskole sportowe. W latach 40 pojawiło się wiele folkögskoli profilowanych – uczących rolnictwa, prowadzenia domu czy opieki medycznej. W latach 50 zdecydowano, że folkhögskole mogą również dawać możliwość późniejszego studiowania na uniwersytecie. W latach 60 folkhögskole otwarły się na nowe grupy – ludzi niepełnosprawnych, gospodynie domowe, imigrantów. Po reformie edukacji w latach 70 zapotrzebowanie na tradycyjną ofertę folkhögskoli spadło. Tu folkhögskole wykazały się dużą elastycznością, podejmując nowe obszary kształcenia. Ich oferta zmieniła się, zgodnie z mottem: "szkoła dla wszystkich". Zmieniały się także metody nauczania – stopniowo wykłady zastępowano w dużym stopniu współpracą grupową, rola nauczyciela stała się bardziej rolą opiekuna, wprowadzono nauczanie oparte na problemie. By dopasować się do nowych potrzeb społeczeństwa rozbudowywała się oferta krótkich kursów i kursów zawodowych. W końcu w latach 90 wprowadzono możliwość studiowania przez Internet.

Począwszy od roku 1991 folkhögskole jak i stowarzyszenie kształceniowe pracują na nowych zasadach. Wprowadzono scentralizowany fundusz kształcenia. Współpracujący ze sobą przedstawicielstwa folkhögskoli i stowarzyszeń kształceniowych utworzyli "Radę Kształcenia Ludowego" (Folkbildningsradet). Pełni ona rolę zarządu i zajmuje się rozdziałem dotacji państwowych na kształcenie. Folkbildningsradet definiuje rolę folkhögskoli w społeczeństwie trojako: jako ruchu społecznego, instytucji kształcącej dorosłych oraz nośnika tradycji kulturowej. Obecnie działa w Szwecji 147 folkhögskoli. Większość nich wywodzi się z któregoś z ruchów społecznych.

PDF - 80 KB

Więcej o szwedzkich uniwersytetach ludowych